Tematowi asertywności można by było poświęcić oddzielne kilkugodzinne jak nie kilkudniowe szkolenie.

Jednak na potrzeby naszej grupy odbiorców postanowiłyśmy wybrać najważniejsze elementy z tego zagadnienia, które mogą okazać się dla Was przydatne i które będą dotyczyć sytuacji, z którymi młodzi rodzice najczęściej się spotykają.

Czym jest asertywność i postawa asertywna?

Najczęściej pojawiająca się definicja asertywności mówi o tym, że Jest to umiejętność życia w zgodzie ze sobą, umiejętność wyrażania swoich przekonań, potrzeb i uczuć bez świadomej intencji ranienia innych ludzi.

Istotą postawy asertywnej jest to, aby nie mieć na celu obrażenia, zranienia czy podważenia potrzeb innych osób. Jeśli nasz komunikat jest obraźliwy lub w jakikolwiek sposób przykry dla drugiej osoby, to wyrażamy poprzez niego postawę nie asertywną, a agresywną. Warto rozróżnić te dwie postawy, aby w przyszłości móc unikać postawy agresywnej, która prowadzi najczęściej do eskalacji konfliktu.

Istotne w założeniach postawy asertywnej jest również to, aby nie upraszczać komunikatu asertywnego jedynie do umiejętności mówienia NIE, dlatego, że nie każde NIE jest związane z postawą asertywną.

Komunikat TAK również może być asertywny, jeśli używamy go pozostając w zgodzie z samym sobą. Chodzi więc przede wszystkim o to, aby zgadzać się ze swoimi przekonaniami czy potrzebami, a nie na złość teściowej odpowiadać, że to przedszkole jest dla Marysi niedobre, chociaż w głębi ducha wiemy, że jest najlepsze i chcemy, aby Marysia tam właśnie poszła 😉

Czym jeszcze charakteryzuje się postawa asertywna?

Jest to umiejętne wyrażanie własnych potrzeb, próśb, ale i przyjmowanie próśb ze strony innych.

Jest to radzenie sobie z krytyką oraz umiejętne wyrażanie krytyki (nie nacechowane postawą agresywną).

Jest to przyjmowanie komplementów (dla większości osób jest to bardzo trudne i zamiast podziękować, zaczynają komplement negować, np. Eee… tam, wcale ładnie nie wyglądam, tak jakoś udało mi się przypadkowo ładnie ubrać), ale i wyrażanie komplementów (chwalenie kogoś, mówienie dobrych rzeczy na czyjś temat – należy jednak pamiętać, że komplementowanie powinno być oparte na faktach).

Jest to stawianie granic na różnego rodzaju zachowania (kiedy ktoś nas lekceważy, krzyczy na nas lub wmawia nam swoje racje).

Jest to również wyrażanie własnych poglądów (nie krzywdząc innych) oraz umiejętność odpowiedniego reagowania na odmienne poglądy.

Dlaczego tak trudno jest być asertywnym?

Od dzieciństwa uczono nas, aby być skromnym i nie wychylać się przed szereg. Szanować autorytety ze względu na dojrzałość wiekową, a nie emocjonalną czy poznawczą. Uczono nas, że trzeba być miłym i po chrześcijańsku nadstawiać drugi policzek, jeśli nie ma się racji (interesujące kto o racji zasądza?). Dlatego mówi się, że brak asertywności najczęściej jest wynikiem niskiego poczucia własnej wartości, braku pewności siebie oraz silnej potrzeby akceptacji przez otoczenie.

Brak asertywności u młodych rodziców najczęściej pojawia się z kilku powodów:

• brak pewności siebie w nowej sytuacji (urodzenie pierwszego dziecka, niepewność w kwestii prawidłowej opieki nad dzieckiem);
• niechęć do podważenia autorytetu (np. przyjmowanie dyrektywnych komunikatów od bliskich, bardziej „doświadczonych” osób, wykonywanie czynności przez nich zaproponowanych pomimo wewnętrznej niezgody);
• lęk o zerwanie relacji lub odtrącenie / odrzucenie (np. strach przed zakomunikowaniem partnerowi/mężowi, że potrzebna jest jego pomoc w obowiązkach przy dziecku);
• lęk przed opinią innych (np. dążenie do bycia perfekcyjną mamą i panią domu, dostosowanie się do grupy matek, które wychowują dzieci w określony sposób, według określonej filozofii itp.).

Co możemy zrobić kiedy czujemy, że rozmówca chce narzucić nam swoje poglądy/swoje zdanie?

• Przyjąć, że druga strona miała dobre intencje. Nie zakładać, że ktoś chce dla nas źle lub że chciał sprawić, abyśmy poczuli się źle. Postarajmy się nie odbierać ataku personalnie. Dzięki temu emocje zaczną opadać, a komunikat przez nas wysyłany będzie miał spokojniejszą formę.

• Uszanujmy fakt, że każdy z nas ma prawo do tego, aby mieć własną perspektywę i każdy ma prawo tej perspektywy bronić. W związku z tym nie należy oczekiwać, że nasz rozmówca będzie od razu przychylał się do naszego punktu widzenia.

• Ciekawe też byłoby dowiedzieć się dlaczego nasz rozmówca wysyła właśnie taki komunikat. Czy ma jakąś specjalistyczną wiedzę w tym temacie? Czy opiera się jedynie na własnym doświadczeniu? Wejście w dialog i przejawienie autentycznego zainteresowania odmiennym do naszego punktem widzenia złagodzi ton rozmowy i w oczach naszego rozmówcy zostaniemy potraktowani jako równorzędny partner do rozmowy. Swoim zainteresowaniem okażemy również szacunek zarówno do naszego rozmówcy, jak i do jego komunikatu.

Przykład:

Droga mamo, bardzo doceniam to, że chcesz podzielić się ze mną swoim doświadczeniem. Ja jednak czuję, że chciałabym skorzystać z innego rozwiązania i oczekuję/zależy mi, abyś to uszanowała. Jeśli będę potrzebować pomocy lub porady, to masz moje słowo, że na pewno się do Ciebie zwrócę.

• Nie oczekiwać, że ktoś będzie czytać w Twoich myślach. Jeśli nie zakomunikujesz jasno swojej potrzeby, to druga osoba nie domyśli się, że w ogóle taką potrzebę masz. Tym bardziej, że do tej pory Twoja postawa mówiła zupełnie co innego.

Przykład:

Chciałabym, żebyś wiedział, że bardzo jestem zmęczona ciągłym usypianiem Franka. Bardzo byś mi pomógł, gdybyś odciążył mnie z innych obowiązków takich jak kąpiel i pielęgnacja / usypianie (podajemy konkrety) lub pomagał mi przy nich. Dzięki temu będę miała więcej siły wieczorem i będziemy mogli obejrzeć razem jakiś fajny film (ukazujemy korzyści płynące z pomocy).

• Zastanów się co najgorszego może się wydarzyć jeśli zakomunikujesz swoją potrzebę? Czy Twój lęk rzeczywiście przybiera realne rozmiary czy może napędzając Twoje myśli wokół tej jednej kwestii nie sprawiasz, że zaczynają one przybierać nierzeczywiste rozmiary i daleko od tej rzeczywistości odbiegają?

• Zastanów się co będziesz czuła kiedy w sposób spokojny i stanowczy poinformujesz rozmówcę o swoich potrzebach lub przedstawisz swój punkt widzenia? Jakie uczucie będzie Ci wtedy towarzyszyło? Ludzie najczęściej opisują to jako ulgę, szczęście, odwagę lub przekroczenie granic, które wydawały się niemożliwe do przekroczenia.

Jak radzić sobie z reakcją otoczenia na zmianę naszego zachowania?

Każda zmiana wywołuje pewną nową sytuację dla odbiorcy. Ludzie będą zaskoczeni zmianą Twojego zachowania i należy potraktować to jako ich naturalną reakcję na zmianę. Zmiana często wywołuje lęk, reakcja więc może być złośliwa lub nawet agresywna, dlatego, że właśnie w taki sposób ludzie najczęściej radzą sobie z nową sytuacją – agresja jest typowym mechanizmem obronnym.

Co robić? Po prostu robić swoje i dać ludziom możliwość przejść przez tę trudną dla nich zmianę.

Zwróć jednak uwagę na to jaką formę przybiera Twój komunikat asertywny. Nie każdy komunikat asertywny jest nastawiony na chęć utrzymania relacji. Możemy więc popracować nad swoim komunikatem asertywnym, aby go wcześniej przygotować i zadecydować czy będzie on w swojej formie łagodny lub mniej łagodny.

Przykład łagodnego komunikatu asertywnego z nastawieniem na utrzymanie relacji:

Zdaję sobie sprawę, że jest to dla Ciebie ważne / wiem, że chcesz dla mnie dobrze, jednak ja chcę postąpić według swoich przekonań / tego co czuję / co jest dla mnie ważne i bardzo mi zależy, abyś to uszanowała. Jeśli będę potrzebować pomocy lub porady, to masz moje słowo, że na pewno się do Ciebie zwrócę.

W skład komunikatu asertywnego wchodzą następujące elementy:

• Okazanie zrozumienia potrzeby rozmówcy
• Wyrażenie swojej potrzeby i zaargumentowanie, że jest to dla nas ważne
• Otwarcie na dialog / wyrażenie oczekiwania

Na tej podstawie kształtuje się bardzo prosty schemat budowania komunikatu asertywnego:

JA CZUJĘ ---> KIEDY TY ---> OCZEKUJĘ / CHCIAŁABYM

Co w momencie kiedy druga strona nie jest otwarta, nie używa komunikatów asertywnych?

Jeśli my będziemy utrzymywać postawę asertywną i niezmiennie z naszej strony będą formułowane asertywne komunikaty (nie agresywne!) to istnieje duże prawdopodobieństwo, że nasz rozmówca po pewnym czasie zauważy, że podchodzimy poważnie do danego tematu / do naszej potrzeby i z większym szacunkiem zacznie traktować to, o czym mówimy i to na czym nam zależy. Istnieje wtedy również szansa, że wejdzie z nami w dialog i będzie autentycznie słyszeć wysyłane przez nas komunikaty.

Jeśli nasz rozmówca nie jest zainteresowany utrzymywaniem z nami dobrych relacji, to w końcu przestaniesz być dla niego ciekawym partnerem do kłótni i zwróci swoją uwagę na inny obiekt. 

Co zyskujesz będąc asertywną?

• Będąc asertywną żyjesz w zgodzie ze sobą, dzięki czemu jesteś bardziej szczęśliwym człowiekiem.
• Dajesz sobie szansę na spotkanie się ze sobą i na poznanie swoich realnych potrzeb.
• Odczuwasz szacunek do siebie samej.
• Potrafisz lepiej formułować komunikaty, dzięki czemu utrzymujesz klarowność w relacjach z innymi.
• Będziesz odczuwać znacznie mnie trudnych emocji i uczucia frustracji.
• Pokażesz innym gdzie leżą Twoje granice, dzięki czemu będą wiedzieć na ile mogą sobie pozwolić.
• Staniesz się wzorem do naśladowania dla innych, w tym również dla swoich dzieci, które poprzez obserwację modelują zachowania rodziców.

Koszty braku asertywności nie są zauważalne w pierwszym momencie. One są widoczne w znacznie szerszej perspektywie i mogą skutkować jako ciągłe poczucie uległości, niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie i swoje działania, zamknięcie się na otoczenie, a nawet mogą być podłożem różnych chorób psychicznych.

Słowo końcowe 😉 :

Przyjmowanie postawy asertywnej jest łatwiejsze, kiedy jesteśmy wyspani. Zdrowy i wartościowy sen niesie (przynajmniej!) podwójne korzyści - pełną regenerację naszych organizmów plus lepsze funkcjonowanie w społecznej sferze naszego życia. Liczne badania wykazują, że kiedy jesteśmy niewyspani, jesteśmy bardziej pobłażliwymi rodzicami, ponieważ nie mamy sił, aby konsekwentnie wprowadzać określone zasady. Odpuszczamy wiele działań z powodu skumulowanego zmęczenia przez co nie budujemy stabilnego środowiska dla funkcjonowania naszego dziecka.

Materiały pomocnicze:

Rajang J., Jankowski M., Czy można być asertywnym bez psucia relacji?

Rowińska K. , Asertywna i Spełniona, 2021